Tez-tez verilən suallar

Kriptovalyuta — kriptografiya (şifrələmə) ilə təhlükəsizliyi təmin edilən rəqəmsal və ya virtual valyutadır. Əksər kriptovalyutalar heç bir mərkəzi orqan tərəfindən idarə olunmur, onun əvəzinə mərkəzləşdirilməmiş blokçeyn texnologiyasından istifadə olunur.

Blokçeyn — əməliyyatları qeyd edən və bir-birinə kriptografik olaraq bağlanan "blok" adlanan yazıların daimi artan siyahısıdır. Hər blok əvvəlki blokun hash (özət) dəyərini, zaman damğasını və əməliyyat məlumatlarını saxlayır. Blokçeyn mərkəzləşdirilməmiş şəkildə min(lər)lərlə kompüterdə saxlanılır, bu da onu praktiki olaraq dəyişdirilməz edir.

Bitcoin — 2009-cu ildə Satoshi Nakamoto təxəllüsü ilə yaradılmış ilk və ən məşhur kriptovalyutadır. Bu, blokçeyn texnologiyasından istifadə edən mərkəzləşdirilməmiş rəqəmsal valyutadır. Bitcoin-lərin ümumi sayı 21 milyonla məhdudlaşdırılıb və onlar "mainining" (mədənçilik) prosesi ilə yaradılır.

Ethereum — ağıllı müqavilələr (smart contracts) və mərkəzləşdirilməmiş proqramlar (DApps) yaratmağa imkan verən açıq mənbəli blokçeyn platformasıdır. Platformanın kriptovalyutası Ether (ETH) adlanır və ən böyük bazar dəyərinə malik ikinci kriptovalyutadır.

Kriptovalyutanı aşağıdakı yollarla əldə etmək olar:

• Kriptovalyuta birjalarından (Binance, Coinbase, Kraken kimi)
• P2P (peer-to-peer) platformalarından birbaşa digər istifadəçilərdən
• Kriptovalyuta bankomatlarından (ATM)
• Kriptovalyuta brokerlərindən

Daha ətraflı məlumat üçün Kriptovalyuta almaq səhifəmizə keçid edin.

Bəli, Azərbaycanda kriptovalyuta almaq mümkündür. Beynəlxalq kriptovalyuta birjaları (Binance, Coinbase və s.) vasitəsilə kredit/debit kartı ilə və ya P2P platformalarında yerli ödəniş metodları ilə kriptovalyuta almaq olar.

Kriptovalyutaya başlamaq üçün böyük məbləğdə investisiya tələb olunmur. Kriptovalyuta çox kiçik hissələrə bölünə bilir, məsələn, Bitcoinin 0.000001 hissəsini belə ala bilərsiniz. Birçox birjalarda minimum alış məbləği 10-25 dollar civarındadır. Yeni başlayanlar üçün 25-100 dollar kimi kiçik məbləğlə başlamaq tövsiyə olunur.

Əksər qanuni kriptovalyuta birjalarında şəxsiyyətin doğrulanması (KYC - Know Your Customer) prosesini keçmək lazımdır. Bu prosesdə tələb olunan sənədlər:

• Şəxsiyyət vəsiqəsi, pasport və ya sürücülük vəsiqəsi
• Üz şəkliniz (selfi)
• Bəzi hallarda yaşayış ünvanını təsdiqləyən sənəd

P2P platformalarında bəzi satıcılar KYC olmadan alış-veriş etməyə imkan verə bilər, lakin bu halda daha diqqətli olmaq lazımdır.

Kriptovalyuta cüzdanı — kriptovalyutanızı saxlamaq, göndərmək və qəbul etmək üçün istifadə edilən rəqəmsal vasitədir. Cüzdan əslində kriptovalyutanı deyil, onlara çıxış təmin edən açarları (keys) saxlayır. Cüzdanların bir neçə növü var: aparat cüzdanı (hardware), proqram cüzdanı (software), kağız cüzdan (paper) və onlayn cüzdan (web).

Aparat cüzdanları (hardware wallets) ən təhlükəsiz cüzdan növü hesab olunur. Bu cüzdanlar kriptovalyuta açarlarınızı internetdən ayrı fiziki bir qurğuda saxlayır, bu da onları virus və hakerlərə qarşı daha davamlı edir. Ən məşhur aparat cüzdanları Ledger və Trezor-dur.

Kriptovalyuta birjasında uzun müddət böyük məbləğdə kriptovalyuta saxlamaq tövsiyə olunmur. Tarixdə bir çox birja haker hücumlarına məruz qalıb və istifadəçilər vəsaitlərini itirib. Kriptovalyuta kəlməsi "Not your keys, not your coins" (Açarlar səninki deyilsə, pullar da səninki deyil) prinsipi məşhurdur. Böyük məbləğdə kriptovalyuta saxlayırsınızsa, şəxsi cüzdanda (xüsusilə də aparat cüzdanında) saxlamaq daha təhlükəsizdir.

Əgər şəxsi cüzdanınızın açarlarını və ya bərpa frazasını (recovery phrase) itiribsinizsə, kriptovalyutanızı geri almaq demək olar ki, mümkün deyil. Bu səbəbdən, cüzdanınızın bərpa frazasını və açarlarını təhlükəsiz bir yerdə saxlamaq çox vacibdir. Əgər birja daxilində hesabınızın şifrəsini unutmusunuzsa, birjanın şifrə bərpa prosesini istifadə edə bilərsiniz.

Transaksiyanın təsdiqlənmə müddəti istifadə etdiyiniz kriptovalyutadan və şəbəkənin yüklənmə səviyyəsindən asılıdır:

• Bitcoin: ortalama 10-60 dəqiqə
• Ethereum: ortalama 5-15 dəqiqə
• Litecoin: ortalama 2-5 dəqiqə
• Ripple (XRP): bir neçə saniyə

Şəbəkə yüklənmələri və ödədiyiniz mədənçi haqqı (mining fee) transaksiyanın təsdiqlənmə müddətinə təsir edə bilər.

Kriptovalyuta transaksiyanın haqqı (fee) blokçeyn şəbəkəsinin yüklənmə səviyyəsindən asılıdır. Yüksək aktivlik olan dövrlərdə haqqlar artır, çünki istifadəçilər tranzaksiyalarının tez təsdiqlənməsi üçün mədənçilərə (miners) daha çox ödəmək istəyirlər. Bəzi kriptovalyuta cüzdanları sizə haqqı "aşağı", "orta" və ya "yüksək" prioritetlə təyin etməyə imkan verir - nə qədər yüksək haqq ödəsəniz, transaksiyanız bir o qədər tez təsdiqlənəcək.

Mədənçilik — kriptovalyuta şəbəkəsini təmin etmək üçün güclü kompüterlərin mürəkkəb riyazi problemləri həll etməsi prosesidir. Mədənçilər şəbəkənin təhlükəsizliyini qorumaq və əməliyyatları təsdiqləmək əvəzində yeni yaradılan kriptovalyuta ilə mükafatlandırılırlar.

Mədənçilik etmək mümkündür, lakin Bitcoin kimi məşhur kriptovalyutalar üçün bu, artıq çox rəqabətli və xüsusi avadanlıq tələb edən bir sahədir. Fərdi mədənçilər üçün gəlirli olmaya bilər. Kiçik mədənçilər üçün "mining pool" (mədənçilik hovuzu) adlanan qruplara qoşulmaq daha məqsədəuyğundur.

Azərbaycanda kriptovalyuta ilə əlaqədar spesifik qanunvericilik tam formalaşmayıb. Kriptovalyuta almaq və satmaq qadağan edilməyib, lakin kriptovalyuta rəsmi ödəniş vasitəsi kimi tanınmır. Bu qeyri-müəyyən vəziyyət səbəbindən, kriptovalyuta ilə əlaqədar fəaliyyətlərdə diqqətli olmaq və beynəlxalq standartlara uyğun platformalardan istifadə etmək məsləhət görülür.

Kriptovalyuta vergiləndirməsi ölkədən-ölkəyə fərqlənir. Bir çox ölkədə kriptovalyuta qazancları kapital artımı kimi vergiləndirilir. Azərbaycanda kriptovalyuta qazanclarının vergiləndirməsi ilə bağlı xüsusi qanunlar tam formalaşmayıb.

Kriptovalyuta ilə ciddi məbləğdə əməliyyatlar aparırsınızsa, vergi məsələləri ilə bağlı peşəkar məsləhət almağınız tövsiyə olunur. Kriptovalyuta əməliyyatlarınızın qeydiyyatını aparmaq da faydalı ola bilər.